کد مطلب:24505 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:31

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا ترس از خدا با عشق به خدا در تضاد است؟

نكاتي كه مي تواند پاسخگوي اين سؤال باشد به شرح ذيل است: 1- كلمه عشق در تعبيرات اسلامي خيلي كم آمده است. از همين رو برخي مي گويند كلمه حب و دوستي را بايد به كار برد. نه كلمه عشق را. ولي ديگران جواب داده اند كه استعمال آن ولو به صورت كم مي تواند كاربرد آن را تجويز كند. از جمله مواردي كه به كار رفته به عنوان نمونه عبارات ذيل است: پيامبر(ص): {Hافضل الناس من عشق العبادة و عانقها وباشرها بجسده و تفرغ لهاH} و هم چنين فرمود: {Hطوبي لمن عشق العباده و احبها بقلبه و باشرها بجسده و تضرع لهاH}{M؛ خوشا به حال كسي كه به عبادت عشق بورزد و از صميم قلب آن را دوست بداد و با بدنش به آن بچسبد و خودش را براي آن فارغ بكندM}. علي(ع): {Hواهاً لك ايتها التربة ههنا مناخ ركاب و مصارع عشاق H}{M؛ خوشا به تو اي خاك اينجا جايي است كه با رهايي فرود خواهد آورد و اينجا خوابگاه عاشقاني است M}، {V(تعليم و تربيت، استاد مطهري، ص 331)V}. 2- در آيات بسياري از قرآن با واژه محبت و مودت از عشق ياد شده است. اين آيات در چند قسمت قرار گرفته اند: الف) آياتي كه در وصف مومنان است مانند: {A{/Bوَ اَلَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا{w13-17w}{I2:165I}/}A}{M؛ آنان كه ايمان آورده اند در دوستي خدا سخت ترندM}، {V(بقره، آيه 165)V}. ب ) آياتي كه از دوستي حضرت حق نسبت به مؤمنان سخن مي گويد مانند: {A{/Bإِنَّ اَللَّهَ يُحِبُّ اَلتَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِينَ {w24-30w}{I2:222I}/}A}، {V(بقره، آيه 222 و آيات ديگر)V}. ج ) آياتي كه متضمن دوستي هاي دو طرفي و محبت هاي متبادل است: دوستي حضرت حق نسبت به مؤمنين و بالعكس مانند: {A{/Bقُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اَللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ {w1-12w}{I3:31I}/}A}{M؛ بگو اگر دوست داريد خدا را از من پيروي كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را برايتان ببخشايدM}، {V(آل عمران، آيه 31) V} براي آگاهي بيشتر ر.ك: جاذبه و دافعه علي(ع)، استاد مطهري، ص 56. 3- حب يك نوع ارتباط وجودي و جاذبه خاص در ميان علت تكميل كننده و معلول تكميل شونده است (يا چيزي كه در حكم علت و معلول مزبور است) و لذا ما افعال و متعلقات افعال خود را دوست مي داريم چون وسيله كمال ما هستند. محبت داراي مراتب مختلفي است كه بعضي شديدتر و بعضي ضعيف تر است. خداوند از هر جهت كه تصور كنيم شايسته محبت است، زيرا ذاتاً خودش يك موجود كامل آن هم كامل نامتناهي است، {V(ترجمه الميزان، ج 1، ص 586)V}. 4- با توجه به اين كه روح انسان يك امر مجردي است، طبعاً امر مجرد مي تواند داراي ابعاد متفاوت و مختلف باشد. به عبارت ديگر نفس آدمي از يك توان ويژه و قدرت فوق العاده اي برخوردار است كه مي تواند حالات متضادي را به لحاظ رويكردهاي مختلف بپذيرد. ازاين رو در ارتباط انسان با خدا دو رويكرد متفاوت را مي توان به وضوح مشاهده كرد يكي عشق به خدا و ديگري ترس از خدا. وجود عشق در نفس آدمي به جهت ملاحظه اوصاف خداست و وجودترس در او هم به همين سبب است منتهي منشأ يكي غير از منشأ ديگري است. منشأ عشق جمال و زيبايي خداست و منشأ ترس عيب و نقص خود است. 5- اساساً مي توان گفت عشق و ترس به نيازمندي و حاجت آدمي به طرف مقابل برگشت پيدا مي كند. چه مستقيم چنان كه در عشق چنين است و چه به صورت غيرمستقيم چنان كه در ترس اين گونه است. توضيح اين كه عشق به معناي دلدادگي و فناء در غير است كه اين معنا هم از وابستگي برمي خيزد. وابستگي همان حاجت آدمي به طرف مقابل است. زيرا وجود متنابهي آدمي همواره بستگي به وجود غيرمتناهي خدايي دارد و اين خود منشأ يك محبت دائم و غيرقابل زوال است. از طرفي خداوند خالق ما و نعمت دهنده به ماست،... اين نيز منشأ محبت ما نسبت به اوست. اما برگشت ترس به حاجت هم از اين جهت است كه آدمي وقتي آن ذات نامحدود و بي پايان را تصور مي كندو هيبت و عظمت اعلاي او را ملاحظه مي كند در مقابل مقام و منزلت او احساس حقارت كرده و حالت خوف به او دست مي دهد {A{/Bاَلَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اَللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ {w3-8w}{I8:2I}*/}A}، {V(حج، آيه 36)V}. پس ترس مستقيماً از ذات او نيست بلكه از مقام و منزلت او ناشي است. البته صورت غيرمستقيم را مي توان نوع ديگري هم توجيه كرد به اين صورت كه اساساً ترس آدمي از خدا به معناي ترس آدمي از عواقب و تبعات اعمال خود است و چون خدا دادرس اعمال است و صاحب جزا و پاداش، نه، آدمي از وي هم مي ترسد و در عين حال هم به او عشق مي ورزد.